Ενδεικτική για το ευρύτερο ενδιαφέρον που υπάρχει για τους Χιονιάδες και τη μεγάλη ιστορία των λαϊκών μας καλλιτεχνών ήταν και η επίσκεψη με ένα μικρό πούλμαν φίλων από την Κέρκυρα στο χωριό στις 13 Φεβρουαρίου.
Το κείμενο του Κυριάκου Κωλέση που ακολουθεί εξηγεί τους λόγους της επίσκεψης.
Η Κέρκυρα συναντά τους Χιονιάδες.
Ο φετινός χειμώνας στην Κέρκυρα είχε χρώμα Χιονιάδων.
Στα πλαίσια των δράσεων του Πολιτιστικού Εναλλακτικού Εργαστηρίου της Κέρκυρας διοργανώθηκε κύκλος διαλέξεων με θέμα:
«…όπου πίνουν οι άρχοντες και ευγενείς Κερκυραίοι τες λεμονάδες…»
Συλλογικότητα και κοινοτισμός των Μαστοροχωρίων Κόνιτσας.
Ένα παράδειγμα ιδιότυπης βιοποριστικής δημοκρατίας.
Ο τίτλος, είναι εμπνευσμένος από γνωστή ρήση του Κοσμά του Θεσπρωτού («Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου»), αναφερόμενη στην παράδοση που θέλει τους κατοίκους της περιοχής, κατά τον 16ο-17ο αιώνα, να συσκευάζουν πάγο από τις πλαγιές του όρους Μπάρα σε ιδιότυπους αυτοσχέδιους μηχανισμούς συντήρησης (μέσα σε άχυρο, ξύλο και λάσπη) και να το μετέφεραν στην πλάτη τους ή πάνω στο ζώο τους χιλιόμετρα ατελείωτα μέσα απ’ τη ραχοκοκαλιά της Πίνδου. Στόχος τους να το μεταφέρουν χωρίς να λιώσει στα ποτήρια των Κερκυραίων αρχόντων για να « …πίνουν τες λεμονάδες και τα λοιπά καταψυκτικά ποτά τους»!
Την ιδέα, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των διαλέξεων είχε ο Κυριάκος Κωλέσης, δρ. Κοινωνιολογίας με ερευνητικό αντικείμενο τη συμβολική της εικόνας και ειδικότερα τη σημειολογική ανάλυση του έργου του Χιονιαδίτη αγιογράφου Μιχαήλ Μιχαήλ.
Ο κύκλος διαλέξεων έλαβε χώρα στο Πολύτεχνο στην πόλη της Κέρκυρας, στο επιβλητικό περιβάλλον του νέου φρουρίου, όπου κάθε Δευτέρα βράδυ ένα ετερόκλητο και πολυσυλλεκτικό κοινό, με ενδιαφέρον και εξαιρετικό επίπεδο καλλιέργειας, ερχόταν σε επαφή με το έργο των συντεχνιακών μαστόρων των Μαστοροχωρίων Κόνιτσας και ιδιαίτερα μ’ αυτό των Χιονιαδιτών ζωγράφων.
Η στόχευση των συναντήσεων δεν υπήρξε λαογραφική. Επιχειρήθηκε, κυρίως, να αναδειχθεί το μοντέλο των εργασιακών σχέσεων που παρήγαγαν εκείνες οι συλλογικότητες ως πρότυπα διαχείρισης της βιοτικής ανάγκης. Ακόμη περισσότερο επιχειρήθηκε να συσχετιστεί το τότε με το σήμερα. Έτσι, σε μια κοινωνία σαν τη δική μας που προσπαθεί να βρει τον βηματισμό της βιώνοντας μια συντριπτική δομική αλλαγή στο επίπεδο των εργασιακών σχέσεων, αναδύθηκε από το σκοτεινό παρελθόν της μεταβυζαντινής περιόδου της Ηπείρου ένα φωτεινό παράδειγμα διαχείρισης της βιοτικής Ανάγκης σύμφωνα με το οποίο, μέσα από αντικειμενικούς όρους στέρησης, κάποιοι άνθρωποι δημιούργησαν έναν πολιτισμό που υπερέβαινε τις δυνατότητές τους. Στέρησης που ξεπερνά κατά πολύ αυτό που εμείς στην εποχή μας ονομάζουμε κρίση επιβίωσης.
Επιχειρήθηκε στις συναντήσεις αυτές ένα θαυμαστό ταξίδι στο άγνωστο -άμεσο- παρελθόν μας και με τρόπο βιωματικό οι συμμετέχοντες γεύτηκαν, άκουσαν, είδαν και συζήτησαν, συνδημιούργησαν, στα πλαίσια συμμετοχικών εργαστηρίων, πτυχές της ζωής εκείνης που δημιούργησε τέχνη και συντήρησε τη ζωή μέσα από ένα ιδιότυπο συλλογικό και δημοκρατικό μοντέλο εργασίας.
Ο κύκλος αποτελούνταν από εννέα συναντήσεις, εκ των οποίων οι τέσσερις περιέλαβαν συμμετοχικά εργαστήρια.
Ενδεικτικά οι θεματικές περιλάμβαναν:
30/11 Εισαγωγικά.
Μάθημα δημοκρατίας με όχημα τη βιοποριστική ανάγκη: Εκεί που η αξιοκρατικά ιεραρχημένη εξειδίκευση του έργου των μετακινούμενων σιναφιών, αποτελεί συνθήκη επιβίωσης και όχι προαιρετική επιλογή εργασίας.
Ξετυλίγοντας το κουβάρι της δικής μας συλλογικής εμπειρίας τριών αιώνων μεταστοιχείωσης αντικειμενικών όρων στέρησης σε όρους δημιουργίας ενός πολιτισμού που διακρίνεται από μιαν ανεπανάληπτη αισθητική.
07/12 Μπουλούκια, ισνάφια, σινάφια. Κυρετζήδες, τα καραβάνια της Ανατολής.
Στον δρόμο (ή τα δικά μας road movies).
«Άργησε φούρνε να γενείς / και συ φωτιά να γένεις / για να περάσει ο κερετζής / κι ο γιος μου να ‘πομείνει.»
Το ιστορικό πλαίσιο, η διαδικασία μετακινήσεων και οι πολιτισμικές αποτυπώσεις τους μέσα από μια ψηφιακή ξενάγηση.
[Εργαστήριο: Ζωντανή μουσική & φαγητό των μπουλουκιών. Εικονικές εφαρμογές σε Μοντέλο Βάσης Δεδομένων. Ψηφιακή Απεικόνιση για το πώς θα ήταν ένα έργο αν το σινάφι ακολουθούσε άλλη διαδρομή απ’ αυτή που τελικά επέλεξε.]
14/12 Ο καταμερισμός εργασίας στα μετακινούμενα Χιονιαδίτικα σινάφια.
Όταν η φυσιογνωμία του παραγόμενου έργου αποτυπώνει την ταυτότητα της συλλογικής εργασίας, δυναμική που καθορίζει και τον τρόπο που δομούνται και λειτουργούν οι τοπικές κοινωνίες.
(Από Άι Γιώργη μέχρι Άι Δημήτρη το χωριό αδειάζει από άντρες.
Την ίδια στιγμή, πίσω στο γυναικοκρατούμενο χωριό…)
21/12 Τάσεις και σχολές της μεταβυζαντινής Ηπειρώτικης Τέχνης.
Ή, αλλιώς, πώς η μάχη καταπολέμησης της Ανάγκης και η αναζήτηση της Λειτουργικότητας γεννούν την αισθητική κάθε περιόδου. Ακόμη βαθύτερα, πώς η επιβληθείσα ανάγκη του σήμερα γεννά την αισθητική που μας χαρακτηρίζει.
[Εργαστήριο: ζωγραφίζοντας… μεταβυζαντινά ].
11/01 Ανθίβολα.
Φωτοτυπικά και προτζέκτορες ελαχίστων γραμμαρίων.
[Εργαστήριο: Κατασκευή και χρήση. Τα «δικά μας» stencil.]
18/01 Ο τελευταίος -εν ζωή- Χιονιαδίτης ζωγράφος
…μας μιλά ζωντανά και μας τα λέει από πρώτο χέρι.
Ο Ντίνος Σκούρτης μάς ταξιδεύει με ιστορίες, μυστικά και τεχνικές, εικόνες και γνώσεις μιας εποχής όπου το αίσθημα συλλογικότητας και ο βιοτικός μόχθος δένουν οργανικά.
25/01 Η διαχείριση του Φόβου ως κοινωνική νουθεσία στο έργο των μπουλουκιών.
Ο φόβος της καθημερινής Ανάγκης, η οριοθέτηση του Ιερού και του Βέβηλου και κυρίως ο κυκλικός ιστορικός και λειτουργικός χρόνος αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της ζωής των μελών της συντεχνίας.
Η, μέσω του Φόβου, κοινωνική νουθεσία, αντλούσε, τότε, προσλαμβάνουσες και συμβολικό υλικό από τον αγροτικό κύκλο ζωής. Σήμερα αντλεί υλικό από αλλού…
01/02 Κοινοτισμός και εργασιακή ιεράρχηση στην ελληνική πραγματικότητα.
Η αλαζονεία της εργασιακής χρησιμοθηρίας και το τίμημά της. Αξιοποιώντας το παράδειγμα της δικής μας ιστορικής εμπειρίας, αυτής των συντεχνιακών σιναφιών. Μια απόπειρα μεταγραφής του τρόπου διαχείρισης της Ανάγκης, από την κοινωνία εκείνη, στη δική μας σήμερα.
Σ/Κ 13-14/02 Διήμερη (χειμερινή!) εκδρομή στους Χιονιάδες της Ηπείρου.
Μουσική, φαγητό, ξενάγηση, περίπατοι, επίσκεψη στα εργαστήρια και το τοπικό Μουσείο.
Τριακόσια χρόνια μετά…
…«οι άρχοντες και ευγενείς Κερκυραίοι», αντιφιλοτιμούμενοι από την προσφορά των ιδιότυπων βιοποριστών μεταφορέων, θα ανάψουμε ξανά τα τζάκια του χωριού.
Οι διαλέξεις ολοκληρώθηκαν με ένα διήμερο ταξίδι, στις 13&14 Φεβρουαρίου. Έχοντας ως βάση τον ξενώνα της Πυρσόγιαννης μια ομάδα εικοσιέξι -εκ των πενήντα περίπου- συμμετεχόντων στις διαλέξεις επισκεφτήκαμε αρχικά το χωριό Πάδες, όπου με την βοήθεια του κ. Αναστάσιου Κυριάκη ξεναγηθήκαμε στον ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ένα μνημείο-πανηγύρι της Χιονιαδίτικης τέχνης, ένα πραγματικά μοναδικό παράδειγμα της εκφραστικής δυναμικής της τέχνης της περιόδου εκείνης του 18ου αιώνα. Η δεύτερη ημέρα μας επιφύλαξε τη μεγάλη χαρά της επίσκεψης στους Χιονιάδες, στο χωριό το οποίο αποτέλεσε το επίκεντρο του μύθου γύρω από τον οποίο συνθέσαμε ψήγματα του ιστορικοκοινωνικού περιβάλλοντος που γέννησε την καλλιτεχνική εκείνη παραγωγή. Η δύναμη του χειμωνιάτικου τοπίου, η γοητεία της θέας του Σαραντάπορου, το ιστορικό βάρος του χωριού, η δυναμική του ακριτικού χαρακτήρα του, η τρυφερότητα με την οποία οι λίγοι κάτοικοι φαίνεται ότι μάχονται να το κρατήσουν ζωντανό, το γούστο και ο σεβασμός στην οικιστική συντήρηση των κτιρίων και κυρίως η ευγένεια του χαρακτήρα και η διακριτικότητα του ξεναγού μας του δάσκαλου Βασίλη Σκούρτη –ενός εκ των ηρώων του εγχειρήματος αυτού- μας γοήτευσαν όλους. Με την όμορφη οικογένειά του, ήρθαν απ’ την Κόνιτσα και μας συντρόφευσαν σ΄έναν γοητευτικό και ουσιαστικό περίπατο στις γειτονιές του χωριού. Είναι ενδεικτικό ότι οι περισσότεροι, εκ των εκδρομέων, σχολίασαν εκείνη τη στιγμή ως την εντυπωσιακότερη εμπειρία απ΄την εκδρομή.
Με τις δυο αυτές επισκέψεις, στις Πάδες και στους Χιονιάδες, αναθερμάνθηκε μέσα μας ως αυτονόητη ανάγκη και το αίσθημα χρέους να κάνουμε κάτι ουσιαστικό και πρακτικό για την συντήρηση και αποκατάσταση του έργου της καλλιτεχνικής παραγωγής των Μαστοροχωρίων. Η αρχή έγινε με την ενημέρωση της Κερκυραϊκής κοινωνίας, μέσω των δράσεων του Πολιτιστικού Εναλλακτικού Εργαστηρίου της Κέρκυρας και ήδη σχεδιάζουμε τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε ενεργότερα στην υπόθεση αυτή.
Τόσο η πραγματοποίηση των διαλέξεων όσο και η οργάνωση της επίσκεψής μας στηρίχτηκε στην έμπρακτη υποστήριξη του Κωνσταντίνου Σκούρτη.
Ευχόμαστε ολόψυχα Υγεία και Δημιουργικότητα στους ανθρώπους αυτούς που νιώθουν στις πλάτες τους το ειδικό βάρος του πλούτου που τους παραχωρήθηκε ως συλλογικό κληροδότημα.
Ευγνώμονες,
οι Κερκυραίοι φίλοι σας
του Πολιτιστικού Εναλλακτικού Εργαστηρίου της Κέρκυρας.
